با «دست چدنی»، رمزی وجودی احیای دیپلماسی آمریکا-ایران چیست؟

با وجود اینکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در سفر به خاورمیانه و در سخنرانی خود در کنست اسرائیل «دست دوستی و همکاری» را به ایران در مورد توافق احتمالی پیشنهاد کرد، تحلیلگران می‌گویند که مسیر احیای دیپلماسی میان دو کشور همچنان مملو از موانع است.

موانع کلیدی احیای دیپلماسی آمریکا و ایران، که در منابع ذکر شده‌اند، عمدتاً حول محور مطالبات هسته‌ای سخت‌گیرانه آمریکا، بی‌اعتمادی عمیق در ایران پس از حملات اخیر و اهرم فشار موجود برای واشنگتن متمرکز هستند:

۱. بن‌بست بر سر غنی‌سازی اورانیوم و مطالبه تسلیم شدن ایران

مهم‌ترین مانع موجود در مذاکرات، اختلاف نظر شدید بر سر برنامه غنی‌سازی ایران است:

• اصرار آمریکا بر ممنوعیت کامل: ایالات متحده اصرار دارد که هرگونه توافق جدیدی باید شامل ممنوعیت کامل غنی‌سازی اورانیوم ایران باشد. این مطالبه فراتر از توافق قبلی (برجام) است که تنها غنی‌سازی را تحت یک سیستم بازرسی بین‌المللی سختگیرانه محدود می‌کرد.
• نفی حقوق حاکمیتی از دید ایران: ایران این تقاضای جدید را به منزله انکار حقوق خود به عنوان یک کشور مستقل توصیف کرده است، با اشاره به اینکه معاهده عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT) غنی‌سازی اورانیوم را منع نمی‌کند.
• مطالبه تسلیم: تریتا پارسی، معاون اجرایی مؤسسه کوئینسی، می‌گوید که ایران آماده توافق است، اما علیرغم لحن مثبت ترامپ، آنچه او به‌دنبال آن است تسلیم شدن ایران است. پارسی معتقد است تا زمانی که ترامپ بر «غنی‌سازی صفر» اصرار ورزد، توافقی حاصل نخواهد شد.

۲. افزایش بی‌اعتمادی و شک و تردید ایران پس از حملات

سیاست «خط سخت» دولت ترامپ و اقدامات نظامی اخیر فضای دیپلماتیک داخلی ایران را تخریب کرده است:

• تضعیف حامیان دیپلماسی: حملات اسرائیل و آمریکا در ماه ژوئن، که در میانه مذاکرات هسته‌ای در جریان بود، حمایت از دیپلماسی در ایران را تضعیف کرد.
• احساس فریب: در ایران این درک وجود دارد که آمریکا از دیپلماسی برای فریب ایران و القای حس امنیت کاذب استفاده می‌کند.
• پیامدهای جنگ: جنگ ۱۲ روزه میان اسرائیل و ایران، که شامل ترور چهره‌های نظامی بلندپایه و دانشمندان هسته‌ای غیرنظامی و حملات هوایی منجر به کشته شدن صدها نفر بود، موجب افزایش شک و تردید در مورد چشم‌انداز یک توافق پایدار با آمریکا شده است.
• عدم شروع مجدد مذاکرات: مذاکرات پیرامون برنامه هسته‌ای ایران از زمان بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران توسط دولت ترامپ از سر گرفته نشده است.

۳. اهرم فشار و استراتژی «انتظار» آمریکا

تحلیلگران معتقدند که آمریکا ممکن است از وضعیت موجود راحت باشد و اهرم‌های فشار متعددی در اختیار ترامپ قرار دارد که او را از عجله برای مذاکره باز می‌دارد:

• تضعیف قدرت ایران: حملات علیه ایران و گروه‌های متحد آن، مانند حزب‌الله، ایران را به‌طور قابل توجهی تضعیف کرده است. به همین دلیل، آمریکا انگیزه کمی برای دادن امتیاز در مورد غنی‌سازی اورانیوم و سایر مسائل دارد.
• استراتژی «اجازه دادن به ایران برای عرق ریختن»: گرگوری برو، تحلیلگر امور ایران، استدلال می‌کند که زمان به نفع ترامپ است و او می‌تواند خوش‌بینی خود را نسبت به دیپلماسی ابراز کند، اما در عین حال می‌تواند منتظر بماند و «اجازه دهد ایران عرق بریزد». با توجه به اینکه برنامه هسته‌ای ایران آسیب دیده و خطر حملات جدید اسرائیل در صورت تلاش برای بازسازی وجود دارد، رهبری ایران گزینه‌های خوب زیادی ندارد.
• افزایش تحریم‌ها: ایران همچنین با تحریم‌های مجدد سازمان ملل پس از فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط فرانسه، آلمان و بریتانیا در ماه آگوست روبه‌رو است. ترامپ ممکن است مایل باشد اجازه دهد درد اقتصادی افزایش یابد تا ایران تحت شرایط مطلوب آمریکا به میز مذاکره بازگردد.
• عدم تمایل به امتیازدهی: برو اشاره می‌کند که ترامپ در از سرگیری مذاکرات بدون امتیازدهی ایران هیچ منفعتی نمی‌بیند و در حال حاضر ضرر کمی در افزایش فشار وجود دارد، زیرا توانایی ایران برای تهدید منافع آمریکا یا اسرائیل محدود شده است.

واکنش ایران به فشارها: ایران اعلام کرده است که در صورتی که «پیشنهادی منطقی، متوازن و منصفانه» از سوی آمریکا دریافت کند، قطعاً آن را بررسی خواهد کرد. اما این کشور دعوت مصر برای شرکت در نشست جنگ غزه را رد کرد و دلیل آن را حملات و تحریم‌های آمریکا عنوان کرد. همچنین، ایران از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به دلیل عدم محکومیت حملات به تأسیسات هسته‌ای خود (که تهران می‌گوید تحت قوانین بین‌المللی محافظت می‌شوند) خشمگین بود.