چگونه رقابت قدرتهای بزرگ (ایالات متحده، روسیه، چین) موازنه هسته‌ای و جستجوی کنترل‌کننده‌های اطلاعات را می‌دهد؟

. رقابت بین ایالات متحده، روسیه و چین تأثیر عمیقی بر ساختار موازنه هسته‌ای و تلاش‌های کنترل تسلیحات گذاشته است، به ویژه با توجه به اینکه جهان از یک سیستم دوقطبی به سمت چندقطبی حرکت کرده است.

در اینجا به تشریح چگونگی شکل‌گیری این موازنه و تلاش‌های کنترل تسلیحات بر اساس منابع می‌پردازیم:

۱. تغییر ساختار ژئوپلیتیک و اهمیت چین

اساساً، رقابت قدرت‌های بزرگ باعث شده است تا تمرکز از توافقات دوقطبی دوران جنگ سرد خارج شود و به سمت یک محیط چندقطبی حرکت کند.

• گذار به جهان چندقطبی: ما دیگر در یک جهان دوقطبی زندگی نمی‌کنیم؛ بلکه در یک جهان چندقطبی هستیم.
• توافقات قدیمی: تقریباً تمام توافقات کنترل تسلیحاتی که امروزه وجود دارند (یا اخیراً کنار گذاشته شده‌اند)، بازماندگان جنگ سرد و رقابت میان ایالات متحده و شوروی سابق هستند.
• چین به عنوان رقیب همتا: در این جهان چندقطبی، کشوری به نام چین بازیکن کلیدی است. چین از نظر قدرت، رقیب همتا برای ایالات متحده است و در مقایسه با روسیه، قوی‌تر است.
• ضرورت مشارکت چین: اگر قرار باشد کنترل تسلیحات پیشرفت کند، باید چینی‌ها را وارد معادله کرد. با این حال، انجام این کار بسیار دشوار خواهد بود.

۲. موازنه هسته‌ای استراتژیک (بازدارندگی مطلق)

رقابت میان این قدرت‌ها، به ویژه میان ایالات متحده و روسیه که بزرگترین زرادخانه‌ها را دارند، توسط یک اصل بنیادین بازدارندگی هسته‌ای شکل می‌گیرد:

• زرادخانه‌های انبوه: هر دو طرف (ایالات متحده و روسیه) زرادخانه‌های عظیمی دارند.
• غیرممکن بودن حمله اول: این واقعیت که شما نمی‌توانید زرادخانه هسته‌ای طرف مقابل را به طور کامل از بین ببرید، یک حمله اول شکوهمند را غیرممکن می‌سازد. اگر یک طرف ابتدا حمله کند، طرف دیگر قادر به تلافی خواهد بود و هر دو طرف در نهایت یکدیگر را نابود خواهند کرد.
• برتری نظامی بی‌اثر: هیچ یک از سلاح‌های جدید (مانند آنچه روسیه آزمایش می‌کند) نمی‌تواند در حال حاضر برتری نظامی بر ایالات متحده ایجاد کند، زیرا هیچ یک از طرفین نزدیک به نقطه‌ای نیستند که بتوانند مزیتی نسبت به دیگری به دست آورند.

۳. تلاش‌ها برای کنترل تسلیحات و چالش‌های آن

رقابت فعلی، به ویژه بین واشنگتن، مسکو و پکن، تلاش‌ها برای تمدید یا ایجاد توافقات جدید را پیچیده کرده است:

• آینده پیمان استارت جدید (New START): پیمان استارت جدید، که آخرین بازمانده پیمان‌های محدودیت تسلیحات هسته‌ای است، در فوریه منقضی خواهد شد.
• پیشنهاد روسیه: روسیه علناً اعلام کرده است که مایل است به معاهدات محدودیت تسلیحات هسته‌ای بازگردد و پیشنهاد کرده است که ابتدا یک مهلت یک‌ساله برای مذاکرات فنی داده شود و احتمالاً چین نیز به آن اضافه شود.
• موضع ایالات متحده: در حالی که روسیه به دنبال بازگشت به این مذاکرات است، ایالات متحده در برابر این پیشنهاد مقاومت کرده است. با این حال، دونالد ترامپ اظهار داشت که ما در حال گفتگو با روسیه در این خصوص هستیم و اگر کاری انجام دهیم، چین نیز اضافه خواهد شد.
• ساخت زرادخانه‌ای چین: رقابت با چین به شدت بر کنترل تسلیحات تأثیر می‌گذارد. چین احتمالاً حدود 600 کلاهک هسته‌ای دارد. اما چین تا زمانی که زرادخانه هسته‌ای‌اش تقریباً به اندازه زرادخانه‌های آمریکا و روسیه نشود، راضی نخواهد بود و پیش‌بینی می‌شود که افزایش قابل توجهی در اندازه زرادخانه هسته‌ای چین مشاهده شود.

۴. مسابقه تسلیحاتی و خطر تشدید

به جای کاهش رقابت، این پویایی‌ها اغلب مسابقه تسلیحاتی را تشدید کرده یا آن را به حوزه‌های دیگر سوق می‌دهند:

• انتقال مسابقه تسلیحاتی: وقتی توافق کنترل تسلیحات حاصل می‌شود، لزوماً سرعت مسابقه تسلیحاتی را کاهش نمی‌دهد، بلکه اغلب مسابقه تسلیحاتی را از یک حوزه به حوزه دیگر منتقل می‌کند.
• آزمایش و سوءتعبیر: ترامپ اظهار کرده است که اگر روسیه و چین در حال آزمایش هستند، ما نیز باید آزمایش کنیم. با این حال، این ادعا که روسیه و چین در حال آزمایش کلاهک‌های هسته‌ای هستند، نادرست است.
  • روسیه از سال 1990 و چین از سال 1996 سلاح هسته‌ای آزمایش نکرده‌اند.
  • آنچه روسیه آزمایش می‌کند، سامانه‌های پیشران هسته‌ای (nuclear propulsion systems) برای موشک‌های کروز یا پهپادهای دریایی جدید است، که از نظر فنی با آزمایش کلاهک هسته‌ای متفاوت است.
  • برخی نگران هستند که اگر ایالات متحده آزمایش‌های هسته‌ای را آغاز کند (با وجود اینکه دانشمندان معتقدند زرادخانه موجود قابل اعتماد است)، این اقدام می‌تواند مسابقه تسلیحاتی را دوباره تشدید کند.
• بازدارندگی نهایی: سلاح‌های هسته‌ای به عنوان بازدارنده نهایی عمل می‌کنند. از آنجایی که در جهان خطرناک هستیم، هیچ یک از قدرت‌های هسته‌ای علاقه‌ای به کنار گذاشتن آن‌ها ندارند. این تمایل به حفظ بازدارندگی در میان قدرت‌های بزرگ، تلاش‌ها برای خلع سلاح را غیرواقع‌بینانه می‌سازد.

در مجموع، رقابت بین ایالات متحده، روسیه و چین موازنه هسته‌ای را در حالت بازدارندگی متقابل حفظ کرده است، اما انتقال به یک جهان چندقطبی، چین را به یک بازیگر حیاتی تبدیل کرده که باید وارد مذاکرات کنترل تسلیحات شود.

در همین حال، این رقابت به طور بالقوه مسابقه تسلیحاتی را تشدید کرده و ریسک‌های ناشی از اشتباه محاسباتی یا حماقت در یک “جهان دیوانه” (mad world) را افزایش می‌دهد.

اگر بخواهیم این وضعیت را با یک تشبیه توضیح دهیم، می‌توان گفت: رقابت قدرت‌های بزرگ در حوزه هسته‌ای مانند سه کوه‌نورد است که همگی بر لبه یک پرتگاه قرار دارند.

هر یک از آنها می‌داند که اگر دیگری را هل بدهد، خودش نیز سقوط خواهد کرد (بازدارندگی مطلق). اما آنها در حال رقابت برای ساختن پناهگاهی بزرگ‌تر یا پرتاب سنگ به سمت هم هستند (مسابقه تسلیحاتی و افزایش زرادخانه)، و این در حالی است که در مورد قوانین و مسیر کوه‌نوردی توافق روشنی ندارند (چالش‌های کنترل تسلیحات در یک جهان چندقطبی).