دیدگاه‌های حقوقی و امنیتی فلچر در مورد تجاوز آمریکا به ایران چه بودند؟

پرسش شما درباره دیدگاه‌های حقوقی و امنیتی کارشناسان مدرسه فلچر در خصوص حمله آمریکا به ایران بسیار مهم است.

کارشناسان فلچر تحلیل‌های عمیقی در این زمینه ارائه داده‌اند که عمدتاً بر نقض قوانین بین‌المللی و قانون اساسی آمریکا و پیامدهای جدی بلندمدت امنیتی تأکید دارند.

در ادامه، خلاصه‌ای جامع از دیدگاه‌های حقوقی و امنیتی مطرح شده در منابع، به همراه استنادات لازم، ارائه شده است:

۱. دیدگاه‌های حقوقی (Legal Perspectives)

دیدگاه‌های حقوقی کارشناسان فلچر عمدتاً بر غیرقانونی بودن این حمله، چه در چارچوب قانون اساسی آمریکا و چه در چارچوب قوانین بین‌المللی، متمرکز بودند:

الف. نقض قانون اساسی آمریکا (پروفسور مایکل جی. گلنون)

پروفسور مایکل جی. گلنون، استاد حقوق اساسی و بین‌الملل، معتقد است که حمله آمریکا به ایران قانون اساسی ایالات متحده را نقض کرده است.

• عدم کسب مجوز کنگره: وی استدلال می‌کند که پرزیدنت (ترامپ) ملت را در معرض سطح عظیمی از ریسک قرار داد بدون اینکه مجوز قبلی کنگره را کسب کند؛ در حالی که کنگره قطعاً برای ارائه این مجوز وقت داشت، اگر تأییدیه‌اش خواسته می‌شد.
• تغییر نقشه راه بنیان‌گذاران: طرحی که بنیان‌گذاران قانون اساسی برای کشور ترسیم کردند، این است که قدرت اعلام جنگ در اختیار کنگره باشد. انتظار می‌رفت رئیس‌جمهور، در غیاب یک وضعیت اضطراری ناشی از حمله یا حمله قریب‌الوقوع، پیش از درگیر کردن ملت در جنگ، تأیید کنگره را بگیرد. حمله غیرمجاز به ایران این نقشه راه را “مخدوش” کرد.
• ارزیابی ریسک نامعتبر: در پاسخ به حامیان حمله که می‌گفتند چون جنگ “همیشگی” جدیدی شروع نشد و آتش‌بس حاکم شد، پس حمله اشتباه نبوده، گلنون این ادعا را رد می‌کند. او می‌گوید این استدلال مانند این است که ادعا کنیم رولت روسی بی‌خطر است، فقط به این دلیل که یک بار چرخاندن سیلندر اسلحه‌ای گلوله‌ای در پی نداشت. ارزیابی ریسک قابل اعتماد، متکی بر شواهدی است که در زمان پذیرش ریسک در دسترس بوده است.

ب. نقض قوانین بین‌المللی (پروفسور هرست هانوم)

پروفسور بازنشسته هرست هانوم، حمله به سایت‌های هسته‌ای ایران را صرفاً آخرین نقض ممنوعیت استفاده از زور در قوانین بین‌الملل توسط آمریکا می‌داند.

• ممنوعیت استفاده از زور: منشور سازمان ملل (ماده ۲) مقرر می‌دارد که همه اعضا باید از «تهدید یا استفاده از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشوری» خودداری کنند.
• استثناء دفاع از خود: تنها استثناء این ممنوعیت، حق ذاتی دفاع از خود (ماده ۵۱) است. استفاده از زور تنها زمانی مجاز است که توسط شورای امنیت سازمان ملل (مانند سومالی ۱۹۹۲ و لیبی ۲۰۱۱) تأیید شده باشد یا در پاسخ به یک حمله مسلحانه واضح یا قریب‌الوقوع باشد.
• عدم ذکر دفاع از خود: پس از حمله، پرزیدنت ترامپ به توقف “تهدید هسته‌ای ناشی از حامی شماره یک تروریسم در جهان” اشاره کرد، اما هیچ ذکری از دفاع از خود، تهدید قریب‌الوقوع برای آمریکا، یا هر شرایط دیگری که حمله را قانونی کند، به میان نیاورد.
• سابقۀ استفاده غیرقانونی از زور: آمریکا در قرن ۲۱ آشکارترین استفاده غیرقانونی از زور را در حمله سال ۲۰۰۳ به عراق انجام داد؛ جایی که حق ساختگی دفاع از خود پیشگیرانه یا پیشدستانه را بر اساس وجود “سلاح‌های کشتار جمعی” که وجود نداشتند، مطرح کرد.

۲. دیدگاه‌های امنیتی (Security Perspectives)

دیدگاه‌های امنیتی کارشناسان فلچر پیامدهای این حمله را در حوزه‌های استراتژی هسته‌ای، عدم اشاعه، و امنیت انرژی بررسی کردند:

الف. خطر فروپاشی رژیم عدم اشاعه هسته‌ای (پروفسور یان جانستون)

پروفسور یان جانستون، استاد حقوق بین‌الملل، هشدار می‌دهد که هرگونه منفعت کوتاه‌مدت از عقب انداختن برنامه هسته‌ای ایران، احتمالاً تحت‌الشعاع یک تهدید بسیار بزرگ‌تر بلندمدت قرار می‌گیرد: از هم پاشیدن رژیم عدم اشاعه هسته‌ای (NPT).

• سناریوی بدترین حالت: در بدترین حالت، ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد و «اثر دومینویی» در پی خواهد داشت.
• اشاعه منطقه‌ای: عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه ممکن است از ایران پیروی کنند. حتی در کره جنوبی و ژاپن نیز گفتمان هسته‌ای شدن تغییر کرده است.
• افزایش شکنندگی: رژیم عدم اشاعه در حال حاضر شکننده است و ضربات متعددی را متحمل شده است (مانند خروج کره شمالی از NPT، پایان JCPOA، تهدیدات هسته‌ای روسیه علیه اوکراین). حتی اگر فروپاشی سریع رخ ندهد، زوال آهسته آن ممکن است تسریع یابد.
• راهکار دیپلماتیک: یک رویکرد عاقلانه‌تر، تلاش دیپلماتیک همه‌جانبه برای تقویت رژیمی است که در نگه داشتن تعداد کشورهای هسته‌ای در عدد ۹ بسیار موفق بوده است.

ب. استراتژی سلاح‌های هسته‌ای و شکست تاکتیکی (پروفسور دیوید سی. لوگان)

پروفسور دیوید سی. لوگان، استادیار مطالعات امنیتی، حملات آمریکا را بررسی می‌کند و نتیجه می‌گیرد که این حملات ممکن است در بهترین حالت یک موفقیت تاکتیکی و یک شکست استراتژیک باشند.

• دلایل احتمال حمله: احتمال حمله به برنامه‌های هسته‌ای زمانی بیشتر است که هدف یک رقیب استراتژیک، غیر دموکراتیک و از نظر نظامی نسبتاً ضعیف باشد و هزینه‌های حمله پایین ارزیابی شود. او اشاره می‌کند که تمامی این عوامل در مورد حمله آمریکا به ایران محتمل بوده‌اند.
• احتمال شکست: تحقیقات نشان می‌دهد که حملات نظامی زمانی موفق می‌شوند که برنامه هسته‌ای هدف، جدید و توسعه‌نیافته باشد، به حمایت خارجی وابسته باشد، نقاط گلوگاهی کمی داشته باشد و از نظر فیزیکی آسیب‌پذیر باشد. در مورد ایران، برنامه هسته‌ای نسبتاً بالغ است، دارای تأسیسات متعدد (از جمله سازه‌های عمیقاً دفن‌شده مانند فوردو) است و تا حد زیادی خودکفا شده است.
• موفقیت محدود: گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد حملات کمتر از آنچه ادعا شده، موفق بوده‌اند. مقامات آمریکا گزارش دادند که یکی از اهداف زیرزمینی آسیب دیده، اما تخریب نشده است.
• مقایسه با دیپلماسی: هرگونه تأخیری که توسط حملات نظامی ایجاد می‌شود (که مقامات می‌گویند شاید “ماه‌ها، اگر نه سال‌ها” برنامه را عقب انداخته است) باید در مقایسه با آنچه از طریق راه‌حل دیپلماتیک ممکن بود (مانند توافق هسته‌ای ایران که عناصر برنامه را برای ۱۰ تا ۱۵ سال محدود می‌کرد)، سنجیده شود.

ج. تهدید امنیت انرژی (دین کلی سیمز گالاگر)

دین کلی سیمز گالاگر، می‌گوید که این درگیری یادآور می‌شود که تهدید امنیت انرژی همچنان وجود دارد.

• بازارهای جهانی: آمریکا به دلیل اینکه بازارهای نفت، بازارهایی جهانی هستند، احساس آسیب‌پذیری کرد؛ هرگونه اختلال در آن بازارها بر همه مصرف‌کنندگان تأثیر می‌گذارد. پس از فرود بمب‌ها در تهران، قیمت نفت به طور خلاصه به ۷۶ دلار در هر بشکه رسید.
• تنگه هرمز: این وضعیت، بار دیگر باریکی تنگه هرمز و آسیب‌پذیری تانکرهایی را که در امتداد سواحل ایران از آن عبور می‌کنند، یادآوری کرد. تقریباً ۲۰ درصد از نفت و گاز جهان از تنگه هرمز ترانزیت می‌شود.

جمع‌بندی دیدگاه‌ها: دیدگاه‌های کارشناسان فلچر نشان می‌دهد که اگرچه این حمله ممکن است یک موفقیت محدود نظامی در کوتاه‌مدت به حساب آید، اما به دلیل نقض قانون اساسی و قوانین بین‌الملل، و همچنین به دلیل آسیب جدی و بلندمدتی که به رژیم جهانی عدم اشاعه وارد می‌کند و ریسک‌های امنیتی منطقه را بالا می‌برد، ریسک‌های بسیار بزرگی را در پی داشته است.

می‌توان این وضعیت را مانند تلاش برای خاموش کردن یک آتش کوچک با یک انفجار کنترل نشده دانست.

شاید شعله‌های اولیه کاهش یابد، اما انفجار، خود، زیرساخت‌های حیاتی (مانند رژیم بین‌المللی قانون و ثبات هسته‌ای) را تضعیف کرده و احتمالاً بذر آتش‌سوزی‌های بعدی را می‌کارد.